تولید فولاد و محصولات فولادی در طول سال‌های گذشته در مسیر رشد بوده و این روند صعودی از ابتدای امسال تاکنون نیز حفظ شده است.

تولید فولاد و محصولات فولادی در طول سال‌های گذشته در مسیر رشد بوده و این روند صعودی از ابتدای امسال تاکنون نیز حفظ شده است. نکته قابل‌توجه آنکه رشد یادشده در شرایط افزایش روزافزون بحران‌های اقتصادی و تورم حاصل شده است.شاید به همین دلیل هم در طول سال‌های اخیر به نقش و اثرگذاری صنایع معدنی در بهبود وضعیت اقتصادی تاکید می‌شود. با این وجود، این افزایش تولید لزوما به منزله شرایط مطلوب برای تولیدکنندگان در تمامی حلقه‌های زنجیره فولاد نیست. براساس گزارشی از «روزگار معدن» این صنعت از نبود سیاست‌گذاری جامع برای این زنجیره و دخالت‌های غیرکارشناسی در آن رنج می‌برد.

همین شرایط نیز موجب شده رشد یادشده متوازن نبوده و در همین حال، افزایش تولید در این صنعت با رشد ظرفیت‌های احداث شده در آن هماهنگ نباشد. در چنین شرایطی، هر ساله از بهره‌وری و رقابت‌پذیری واحدهای فولادی کاسته می‌شود. بنابراین نباید تنها با اتکا به اعداد منتشر شده در قالب آمار و ارقام رسمی، نسبت به شرایط فعالیت در صنایع فولادی کشور امیدوار باشیم.

مجموع تولید فولاد خام ایران در سال ۲۰۲۰ بیش از ۲۹ میلیون تن گزارش شده؛ بنابراین مجموع تولید فولاد کشور ۱۳.۴ درصد افزایش پیدا کرده است. بدین‌ترتیب ایران در سالی که گذشت در رتبه دهم جهان از منظر تولید فولاد خام قرار گرفت

تولید فولاد در مسیر صعود

براساس آمار منتشرشده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت در ۱۰ ماهه منتهی به پایان دی امسال ۲۳ میلیون و ۷۸۴ هزار و ۳۰۰ تن فولاد خام تولید شده است. این رقم در مدت مشابه سال گذشته ۲۲ میلیون و ۲۴۸ هزار و ۴۰۰ تن بود؛ بنابراین میزان تولید فولاد خام در بازه زمانی یادشده در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، رشد ۶.۹ درصدی داشته است. در مدت زمان مورد بحث در مجموع ۲۰ میلیون و ۹۴۹ هزار و ۶۰۰ تن محصولات فولادی تولید شد که در مقایسه با آمار تولید سال گذشته که برابر ۱۹ میلیون و ۵۲۶ هزار و ۲۰۰ تن بود، رشد ۷.۳ درصدی را ثبت کرده است. افزایش ظرفیت تولید فولاد به‌عنوان صنعتی استراتژیک و مادر در طول سال‌های گذشته مورد توجه بوده است. بر همین اساس نیز در افق ۱۴۰۴، تولید ۵۵ میلیون تن فولاد هدف‌گذاری شده است. احداث واحدهای فولادی در طول سال‌های گذشته زمینه تحقق این هدف را مطابق با سند چشم‌انداز توسعه کشور فراهم کرده است. براساس بررسی‌ها، ظرفیت اسمی تولید فولاد کشور از ۲۲.۵ میلیون تن در سال ۹۳ به ۴۰ میلیون تن در سال ۹۸ افزایش پیدا کرد و انتظار می‌رود ظرفیت تولید در صنایع فولادی کشور تا پایان امسال به حدود ۴۳ میلیون تن افزایش یابد؛ یعنی ظرفیت تولید فولاد کشور طی ۶ سال اخیر، رشد بیش از ۹۱ درصدی داشته است. البته رشد تولید فولاد کشور در این بازه زمانی با همین شتاب پیش نرفته است. براساس آمار منتشرشده از سوی مراجع رسمی، میزان تولید فولاد خام کشور در سال ۹۳ برابر با ۱۶ میلیون و ۸۰۵ هزار تن بود. انتظار می‌رود مجموع تولید فولاد کشور تا پایان امسال به ۲۹ میلیون تن افزایش پیدا کند. در شرایطی که این هدف محقق شود می‌توان ادعا کرد که ظرفیت واقعی تولید این محصول استراتژیک در طول ۶ سال گذشته فقط ۷۲ درصد بیشتر شده است.

ظرفیت فعال فولادسازی کشور در سال ۹۳ برابر ۷۴.۶ درصد برآورد شد. پیش‌بینی می‌شود ظرفیت فعال صنایع فولادی کشور در سال‌جاری به ۶۶.۹ درصد کاهش یابد

زنگ خطر کاهش ظرفیت فعال فولادسازان

با توجه به آمار و ارقام یادشده ظرفیت فعال فولادسازی کشور در سال ۹۳ برابر ۷۴.۶ درصد برآورد شد. حال چنانچه آمار تولید و ظرفیت‌سازی فولاد کشور در سال جاری مطابق آنچه هدف‌گذاری شده محقق شود، ظرفیت فعال صنایع فولادی کشور به ۶۶.۹ درصد می‌رسد؛ یعنی ظرفیت فعال این صنعت در طول ۶ سال اخیر ۷.۷ درصد کاهش داشته است.افت یادشده قابل‌ملاحظه است و تاثیر بسزایی بر عملکرد فولادسازان کشور خواهد داشت. ازجمله آنکه در سایه افت تولید از راندمان تولید در این صنعت کاسته می‌شود. در چنین شرایطی، نرخ تمام‌شده محصول افزایش می‌یابد و دیگر قابلیت رقابت در بازارهای جهانی را نخواهد داشت. علاوه بر این، حکایت از پیش‌برد اهداف توسعه‌ای صنعت فولاد بدون توجه به الزامات توسعه پایدار و تداوم تولید دارد.

دلایل متعددی را می‌توان برای کاهش ظرفیت فعال فولادسازی کشور نام برد. ازجمله آنکه این ظرفیت‌سازی بدون توجه به محل مصرف این محصول و راهکارهایی برای افزایش سرانه مصرف آن در داخل کشور یا تقویت فروش آن در بازارهای جهانی اجرایی شده است. در ادامه رشد نامتوازن زنجیره فولاد را می‌توان متهم دیگری در مسیر کشف دلایل افت ظرفیت واقعی فولادسازان کشور نام برد.

این رشد نامتوازن در سایه نبود سیاستی واحد در این زنجیره ایجاد شده است. بدین‌ترتیب برخی از حلقه‌های این زنجیره از نبود مواد اولیه رنج می‌برند. این چالش در مواردی به تعطیلی برخی واحدهای زنجیره فولاد نیز منجر شده است. سایر واحدهای فولادی نیز با ظرفیت‌های به مراتب پایینی فعالیت می‌کنند. تاجایی‌که در مواردی برخی تولیدکنندگان محصولات نهایی فقط با ۳۰ درصد ظرفیت واقعی خود فعالیت می‌کنند. بدون تردید تولید در چنین شرایطی از مرز سوددهی عبور می‌کند. در واقع تداوم فعالیت در چنین شرایطی تنها با هدف اشتغالزایی و حفظ حیات صنعت در بدترین و سخت‌ترین شرایط ممکن انجام می‌شود. سودآوری متفاوت و فاحش در سودآوری حلقه‌های گوناگون زنجیره فولاد از دیگر مواردی است که به توسعه نامتوازن در این زنجیره منجر شده است. در چنین شرایطی، سرمایه‌گذاری در حلقه‌های بالادستی این زنجیره شامل سنگ آهن، کنسانتره و گندله‌سازی متناسب با سایر حلقه‌های این زنجیره نبوده است. همین چالش موجب می‌شود در آینده نزدیک شاهد گسترش کمبودها در این زنجیره باشیم. به‌ویژه که فعالیت در حلقه‌های بالادستی زنجیره فولاد زمان‌بر است؛ بنابراین رفع این چالش‌ها به سادگی انجام نخواهد شد.

رکود و افت صادرات

مصرف، لازمه تداوم تولید یک محصول است. بر همین اساس نیز از همان ابتدا که برای احداث یک صنعت برنامه‌ریزی می‌شود، باید مصارف آن نیز مشخص شود. سرانه مصرف فولاد کشور در طول سال‌های گذشته متناسب با افزایش ظرفیت تولید در این صنعت رشد نکرده است. بخشی از موضوع را می‌توان به افت رشد اقتصادی در طول سال‌های اخیر و رکود حاکم بر صنایع اصلی مصرف‌کننده فولاد نسبت داد. در چنین شرایطی، صادرات به‌عنوان ابزاری برای بهبود این شرایط و تداوم تولید شناخته می‌شود. به همین علت نیز در طول سال‌های گذشته بارها از الزامات رشد تولید در صنعت فولاد شنیده‌ایم. هرچند در عمل نه‌تنها هیچ اقدامی برای تحقق این هدف انجام نشده، بلکه فروش این محصولات در بازار بین‌المللی در سال جاری کاهش نیز یافته است. براساس آمار منتشرشده از سوی انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، در ۹ ماه نخست امسال یک میلیون و ۵۱۱ هزار تن مقاطع طویل فولادی از کشور صادرشده که این رقم نسبت به مدت مشابه سال ۹۸ افت ۲۷ درصدی داشته است. همه‌گیری ویروس کووید ۱۹ و کاهش تقاضا برای این محصولات در سطح جهانی در ماه‌های نخست امسال، عامل اصلی افت صادرات فولاد بود. اما در ادامه سیاست‌های سختگیرانه داخلی به علت اصلی افت صادرات این محصول بدل شد. در چنین شرایطی، تولیدکنندگان با اشاره به تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی از سختگیری‌های داخلی در مسیر صادرات محصولات خود گلایه‌مند هستند.

ایران دهمین فولادساز بزرگ جهان

براساس آمار منتشرشده از سوی انجمن جهانی فولاد مجموع تولید فولاد جهان در سال ۲۰۲۰ یک میلیارد و ۸۶۴ میلیون تن برآورد شده است. این رقم در سال ۲۰۱۹ یک میلیارد و ۸۸۰ میلیون تن بود. همانطور که در نمودار مشاهده می‌شود مجموع تولید فولاد جهان در سالی که گذشت برخلاف برنامه‌ریزی‌های از پیش انجام‌شده نه‌تنها مرز ۲ میلیارد تن را رد نکرده، بلکه ۰.۹ درصد نیز کاهش داشته است. این افت تولید به‌دلیل همه‌گیری ویروس کووید ۱۹، قرنطینه و به‌دنبال آن کاهش تقاضا و افت در روند اقتصادی جهان حاصل شد.البته در این میان برخی کشورها توانستند آمار تولید خود را افزایش دهند. مجموع تولید فولاد خام ایران در سال ۲۰۲۰ بیش از ۲۹ میلیون تن گزارش شده، در حالی‌که مجموع تولید فولاد خام کشور در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۵ میلیون و ۶۰۹ هزار تن برآورد شده است؛ بنابراین مجموع تولید فولاد کشور ۱۳.۴ درصد افزایش پیدا کرده است. بدین‌ترتیب ایران در سالی که گذشت همچون سال ۲۰۱۹ در رتبه دهم جهان از منظر تولید فولاد خام قرار گرفت.

نگاهی به آمار تولید در سایر مناطق

منطقه آسیا در سال ۲۰۲۰ یک میلیارد و ۳۷۴.۹ میلیون تن فولاد خام تولید کرد. این رقم در مقایسه با آمار تولید منطقه در سال ۲۰۱۹ رشد ۱.۵ درصدی داشته است. بخش قابل‌توجهی از این رشد را می‌توان به عملکرد صنعت فولاد چین نسبت داد. مجموع تولید فولاد خام چین در سال ۲۰۲۰ با رشد ۵.۲ درصدی در مقایسه با سال گذشته آن به یک میلیارد و ۵۳ تن رسید. میزان تولید فولاد خام هند در سالی که گذشت افت ۱۰.۶ درصدی را تجربه کرد و به ۹۹.۶ میلیون تن کاهش یافت. آمار تولید فولاد ژاپن نیز به‌عنوان یکی از فولادسازان بزرگ جهان، افت قابل توجه ۱۶.۲ درصدی داشت و به ۸۳.۲ میلیون تن رسید.

اتحادیه اروپا نیز در این بازه زمانی ۱۳۸.۸ میلیون تن فولاد خام تولید کرد که در مقایسه با مدت مشابه سال ۲۰۱۹ افت ۱۱.۸ درصدی را از آن خود کرده است. مجموع تولید فولاد خام در امریکای شمالی در سال ۲۰۲۰ کاهش ۱۵.۵ درصدی را تجربه کرد و به رقم ۱۰۱ میلیون تن رسید. با این وجود، آمار تولید فولاد در منطقه سی‌آی‌اس افزایشی بود و با رشد ۱.۵ درصدی به ۱۰۲ میلیون تن رسید. منطقه خاورمیانه نیز در این بازه زمانی ۴۵.۴ میلیون تن فولاد تولید کرد که در مقایسه با سال ۲۰۱۹ افزایش ۲.۵ درصدی داشت.

سخن پایانی

روند تولید فولاد ایران در طول سال‌های گذشته افزایشی بوده است. ایران حتی در سال ۲۰۲۰ که تولید فولاد در بسیاری از کشورها تحت‌تاثیر شیوع ویروس کووید ۱۹ کاهشی شد، توانست روند رو به رشد تولید خود را حفظ کند. با این وجود، این روند افزایشی با سیاست‌گذاری‌های جامعی همراه نشده و همین موضوع نیز به منزله زنگ خطری در مسیر تداوم فعالیت صنایع فولادی کشور است. در واقع تولید در شرایطی تداوم می‌یابد که همزمان با ظرفیت‌سازی تولید رقابتی و فروش در بازارهای داخلی و خارجی نیز مورد توجه قرار گیرد؛ بنابراین بازبینی کارشناسی و به دور از سیاست‌زدگی لازمه تداوم فعالیت در این حلقه از زنجیره فولاد کشور است.

 

این مطلب را به اشتراک بگذارید